Wysiękowe zapalenie opłucnej polega na gromadzeniu się wysięku w jamie opłucnej z następowymi powikłaniami przede wszystkim ze strony układów oddechowego i krążenia.
Wysiękowe zapalenie opłucnej jest z zasady powikłaniem lub objawem innych chorób, najczęściej procesu nowotworowego i gruźlicy, zapalenia płuc, zawału płuca. Może ono również rozwinąć się w następstwie urazu klatki piersiowej powodującego złamanie żeber.
Wysiękowe zapalenie opłucnej rozpoczyna się najczęściej przekrwieniem blaszki opłucnej, obrzękem a na ich powierzchni odkładają się złogi włóknika. Wysięk zaczyna się gromadzić w zatoce przeponowo-żebrowej opłucnej i narastając oddala od siebie coraz bardziej blaszki opłucnej, uciskając płuco Powietrzność uciśniętego płuca zmniejsza się (niedodma) a duży wysięk opłucnej może uciskać również narządy śródpiersia (w tym serce i duże naczynia krwionośne).
Wysięk powoli wchłania się, a jego resztki łącznotkankowe tworzą zrosty opłucnej, ograniczające niekiedy bardzo znacznie ruchomość oddechową klatki piersiowej, przepony i płuc.
W gorzej wentylowanych obszarach płuc często następuje zastój wydzieliny w oskrzelach i jej wtórne bakteryjne zakażenie. Rozległe, płaszczowate zrosty powodują zapadnięcie się klatki piersiowej po stronie chorej, przeciągnięcie serca w kierunku zrostów z wtórnymi zaburzeniami hemodynamicznymi, boczne skrzywienie kręgosłupa i wysokie przyrośnięcie przepony ze znacznym ograniczeniem jej ruchów.
Suche zapalenie opłucnej rozpoczyna się zwyżką ciepłoty ciała, kaszlem, dokuczliwym kłuciem w klatce piersiowej, nasilającym się podczas kaszlu i głębokiego wdechu. Zmusza to chorego do powierzchownego oddychania i hamowania kaszlu. Ból ustępuje dopiero wówczas, kiedy wysięk odsunie blaszkę trzewną opłucnej od ściennej i uniemożliwi ich tarcie o siebie. W przypadku dużej ilości wysięku chory odczuwa tępy ucisk w klatce piersiowej oraz duszność spowodowaną niedodmą uciśniętego płuca i zaburzeniami krążenia krwi na skutek przemieszczenia serca wraz z dużymi naczyniami.
Chorego układa się na zdrowym boku klatki piersiowej, by zapobiec wytworzenia się zrostów przepony do ściany klatki piersiowej, a tym samym jej sprawność oddechowa ulegnie znacznemu ograniczeniu.