Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) jest chorobą manifestującą się przewlekłym zapaleniem stawów i łuszczycą skóry. Czasami zajmuje inne partie ciała, m.in. oczy i serce, może również prowadzić do przyspieszonego rozwoju miażdżycy i jej powikłań. Choroba może mieć bardzo różnorodny przebieg – od postaci łagodnych (wstępujących najczęściej) do ciężkich, prowadzących do zniszczenia stawów i niesprawności. W ostatnich latach dokonano znacznego postępu w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów, dzięki czemu można łatwiej kontrolować objawy choroby i hamować jej postęp.
Dokładna przyczyna choroby nie jest znana. Prawdopodobnie u osób z predyspozycją genetyczną do wystąpienia łuszczycowego zapalenia stawów nieprawidłowy proces zapalny zostaje uruchomiony przez dodatkowy bodziec.
Najważniejsze poznane dotychczas czynniki ryzyka to:
podatność genetyczna: choroba znacznie częściej występuje w rodzinie – niemal połowa pacjentów ma bliskiego krewnego chorego na łuszczycę lub łuszczycowe zapalenie stawów; odnaleziono szereg czynników genetycznych zwiększających ryzyko jej wystąpienia (m.in. antygen HLA-B27)
zakażenia wirusowe i bakteryjne, urazy mechaniczne, znaczny stres: wszystkie te czynniki u podatnych osób inicjują nieprawidłową odpowiedź układu immunologicznego,
leki (m.in. sole litu, beta-blokery, leki przeciwmalaryczne) i inne substancje chemiczne.
Łuszczycowe zapalenie stawów występuje u około 1/3 chorych na łuszczycę. Zaczyna się najczęściej pomiędzy 30. a 50. rokiem życia (chociaż mogą zachorować również osoby młodsze lub starsze). Równie często chorują mężczyźni i kobiety.
Łuszczycowe zapalenie stawów ma różnorodny przebieg, w zależności od stopnia zajęcia układu ruchu i innych narządów. Może się manifestować tylko w jednej lokalizacji (np. jako nawracające zapalenie palca) lub zajmować wiele stawów. Najczęściej objawy pojawiają się u osób z już rozpoznaną łuszczycą lub równocześnie ze zmianami skórnymi. Zdarza się jednak, że łuszczycowe zapalenie stawów rozpoczyna się u osób bez skórnych objawów łuszczycy, co stanowi niekiedy problem przy ustalaniu rozpoznania.
Choroba ma zazwyczaj zmienny przebieg, z okresami zaostrzeń, po których objawy ustępują (całkowicie lub częściowo). Dużej aktywności choroby towarzyszą zwykle objawy „ogólne”, takie jak zmęczenie, uczucie rozbicia, wzrost temperatury ciała.
Charakterystyczne objawy łuszczycowego zapalenia stawów w obrębie narządu ruchu to:
- ból, sztywność i obrzęk stawów z ograniczeniem ich ruchomości;
- objawy zapalenia dotyczą również przylegających struktur, takich jak ścięgna i kaletki maziowe,
- zapalenie przyczepów ścięgnistych (czyli miejsc przyczepu do kości ścięgien, więzadeł lub torebek stawowych) – jest to bardzo charakterystyczny objaw łuszczycowego zapalenia stawów i innych chorób z grupy tzw. spondyloartropatii seronegatywnych.
Inne objawy łuszczycowego zapalenia stawów:
- paznokcie – u 80% pacjentów z łuszczycowym zapaleniem stawów (czterokrotnie częściej niż w samej łuszczycy); charakterystyczne zmiany to „objaw naparstka” (czyli punkcikowate zagłębienia jak od ukłucia szpilki), poprzeczne lub podłużne rowkowanie, żółte plamy przypominające „plamy oleju” (spowodowane nadmiernym rogowaceniem skóry pod paznokciem), a także złuszczanie się paznokcia; zajęcie paznokci może być jedynym objawem łuszczycy, dlatego należy na nie zwrócić szczególną uwagę
- oczy – do ich zajęcia dochodzi u około 1/3 osób z łuszczycowym zapaleniem stawów; najczęściej występuje zapalenie spojówek, rzadziej dochodzi do zapalenia błony naczyniowej oka, manifestującego się bólem i zaczerwienieniem gałki ocznej oraz zaburzeniami widzenia – nieleczone zapalenie naczyniówki oka może doprowadzić do poważnych powikłań
- miażdżyca – jej przyspieszony rozwój w łuszczycowym zapaleniu stawów wynika z przewlekłego stanu zapalnego; powikłania miażdżycy (m.in. zawał serca, udar mózgu, miażdżyca tętnic krezkowych) są groźne dla życia, dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoczęcie walki z jej rozwojem
- serce – rzadko występuje uszkodzenie zastawek serca (najczęściej niedomykalność zastawki aortalnej lub mitralnej), zapalenie aorty lub zaburzenia w przewodzeniu bodźców sercowych; chorzy na łuszczycowe zapalenie stawów powinni być również pod opieką kardiologa, zwłaszcza jeśli wystąpią takie objawy, jak ból w klatce piersiowej, duszność, osłabienie kondycji fizycznej czy omdlenia.
W badaniach laboratoryjnych poszukuje się zwiększonego OB i CRP (świadczących o stanie zapalnym), chociaż u części pacjentów są one prawidłowe. Często wykonuje się inne badania reumatologiczne, takie jak czynnik reumatoidalny (w ŁZS jest z reguły nieobecny, co pomaga w różnicowaniu z innymi zapaleniami stawów) i antygen HLA B27 (często występujący w grupie chorób, do których należy ŁZS, tzw. spondyloartropatii seronegatywnych). Należy również wykonać zdjęcia radiologiczne zajętych stawów (najczęściej rąk i stóp).
U pacjentów z podejrzeniem postaci osiowej wykonuje się badania obrazowe kręgosłupa i stawów krzyżowo-biodrowych (zdjęcia radiologiczne lub rezonans magnetyczny). W rozpoznawaniu choroby pomocne jest również badanie ultrasonograficzne, które pozwala na stwierdzenie cech zapalenia w obrębie stawów oraz przyczepów ścięgnistych. U pacjentów z objawami zapalenia spojówek lub naczyniówki oka konieczne jest badanie okulistyczne.
Stopień zmian łuszczycowych na skórze często nie odzwierciedla ciężkości łuszczycowego zapalenia staów (np. łuszczycy objawiającej się wyłącznie zmianami na paznokciach może towarzyszyć zaawansowane zapalenie stawów). Dlatego oprócz leczenia dermatologicznego konieczna jest współpraca z reumatologiem. Wiele leków stosowanych ogólnoustrojowo zmniejsza zarówno zmiany skórne, jak i stawowe.
Oprócz stosowania leków bardzo ważne jest fizjoterapia. Przewlekła choroba stawów sprzyja rezygnacji z jakiejkolwiek aktywności fizycznej, tymczasem prowadzi to do zmniejszenia ruchomości stawów, przykurczów i osłabienia siły mięśniowej. Regularna aktywność fizyczna zapobiega niektórym niekorzystnym zmianom w stawach, a nawet je odwraca; wskazane są ćwiczenia zwiększające zakres ruchu i wzmacniające mięśnie (pomogą zachować ruchomość i stabilność stawów) oraz ćwiczenia poprawiające ogólną wydolność (np. chodzenie, pływanie, jazda na rowerze). Od ćwiczeń fizycznych należy się wstrzymać w trakcie zaostrzenia objawów choroby.
Kolejnym ważnym czynnikiem w procesie leczenia jest odpowiednia dieta Chorzy powinni unikać zarówno nadwagi oraz otyłości (które zwiększają obciążenie stawów i przyspieszają rozwój miażdżycy), jak i niedożywienia (które osłabia organizm i prowadzi do zaników mięśni). Ważne jest również dostarczenie kościom odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D.
